Digitale Contactdag Bouwkundig Erfgoed: Echt erfgoed? Authenticiteit in waarderen van bouwkundig erfgoed
24 februari 2021 van 09:00 tot 17:00
Het agentschap Onroerend Erfgoed organiseert vanaf 2021 een jaarlijkse contactdag over waardering van bouwkundig erfgoed in Vlaanderen. De contactdag houdt de vinger aan de pols van recent onderzoek en actuele thema’s, met als rode draad de rol van waarderend onderzoek in de omgang met bouwkundig erfgoed. De contactdag biedt een platform voor onderzoek, en wil reflectie en debat stimuleren over de praktijk van waarderen. De contactdag biedt ook een netwerkmoment voor verschillende disciplines in erfgoedonderzoek in Vlaanderen. Het thema van de eerste editie van de Contactdag Bouwkundig Erfgoed op 24 februari 2021 is authenticiteit.
Authenticiteit speelt een belangrijke rol in erfgoed. We zeggen van iets dat het erfgoed is als het een echte getuige is van het verleden, als het authentiek aanvoelt. We willen het authentieke karakter van een streek, een plaats, een gebouw bewaren. Het criterium van authenticiteit weegt, vaak impliciet, sterk door bij de waardering van erfgoed, zowel bij de evaluatie van sites als Werelderfgoed als bij de bescherming als monument. Ook in de zorg voor erfgoed staat authenticiteit centraal. Restauraties van historische gebouwen worden vaak beoordeeld op de mate waarin het authentieke karakter behouden is.
Authenticiteit wordt vaak gelijk gesteld met materiële authenticiteit: een gebouw is authentiek als het nog voldoende origineel materiaal bevat. Maar er bestaan ook andere opvattingen over authenticiteit. Historische gebouwen zijn vaak een optelsom van verschillende bouwfasen. De authenticiteit ligt dan in de leesbaarheid van de historische evolutie van het gebouw. Bij werkend erfgoed zoals molens is reconstructie met vervangend materiaal gangbaar. Bij de waardering van moderne architectuur stelt zich de vraag of een gestandaardiseerde industriële architectuur enkel authentiek is bij behoud van de oorspronkelijke materialiteit. De leesbaarheid van het oorspronkelijke ontwerp wordt vaak net zo belangrijk bevonden als de authenticiteit van de materialen. De definitie van authenticiteit kan ook verschuiven volgens de beschikbare kennis. Zo werden tot ver in de 20ste eeuw ontpleisterde kerkinterieurs gezien als heel authentiek, terwijl onderzoek intussen heeft uitgewezen dat dit niet zo is.
Sinds enkele decennia is de opvatting over authenticiteit verbreed met andere dan historische en materiële invullingen. Voor erfgoedgemeenschappen is niet alleen materialiteit belangrijk, maar ook het beeld, de emotie of de beleving van een monument. Bij toerisme wordt veel belang gehecht aan de authentieke beleving van een historische plaats of gebouw. De verbreding van het authenticiteitsbegrip werd al in 1994 uitgedrukt in het Nara Document on Authenticity (ICOMOS). Het document verbindt de beoordeling van de authenticiteit aan verschillende aspecten en informatiebronnen, zoals vorm en ontwerp, materialiteit, gebruik en functie, tradities en technieken, locatie en setting, ervaring en beleving, de identiteit van de plek, …. Herbestemmingen maken deze complexiteit van het begrip authenticiteit vaak zichtbaar in de verschillende opvattingen van architecten, ontwikkelaars, bewoners, omwonenden, erfgoedgemeenschappen en de erfgoedsector. Sociologisch en antropologisch onderzoek wijst er bovendien op dat het authenticiteitsbegrip wordt gecreëerd en dus steeds vatbaar is voor verschuivende invullingen, in die mate dat het geen bruikbaar criterium meer is.
Deze uiteenlopende opvattingen van het authenticiteitsbegrip vormen een uitdaging voor erfgoedonderzoekers en -zorgers, die in de praktijk merken dat voor vele burgers, eigenaars, restauratiearchitecten en verenigingen authenticiteit een belangrijk criterium blijft in de waardering van bouwkundig erfgoed.
