Integrale toegankelijkheid is een belangrijk aandachtspunt voor elke beheerder van een onroerend erfgoedsite. In het Kasteel van Laarne zorgde dat voor de nodige kopzorgen. De middeleeuwse waterburcht evolueerde in de loop der eeuwen tot een luxueuze zomerresidentie, evenwel zonder aan authenticiteit in te boeten. Dat resulteerde in tal van kleinere en grotere ruimtes, soms smalle doorgangen en vooral heel veel tussenniveaus. Wij gingen opzoek naar innovatieve oplossingen zodat minder mobiele bezoekers, alsook blinden en slechtzienden dit rijke en gelaagde erfgoed kunnen ontdekken.
Op basis van aanbevelingen van INTER (Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid) voerden we al enkele verbeteringen door. Zo vervingen we op de erekoer de witte kiezels door een vaste dolomietlaag. De wandelpaden in de binnentuin hebben nu draaicirkels voor rolstoelen en binnen werden - waar mogelijk - extra trapleuningen en veiligheidsmarkeringen aangebracht. Blinde en slechtziende bezoekers vinden aangepaste informatie in de movieguide en kunnen de zaalteksten op voorhand opvragen. We wilden echter nog een stap verder gaan. Door de krachten krachten te bundelen met innovatieve partners en ervaringsdeskundigen kwamen er enkele toepassingen tot stand waar we best trots op zijn. We vertellen graag hoe dat in z'n werk ging.
Een digitale kopie van de waterburcht
Ons traject startte met het maken van een digitale kopie van het kasteel. Geen simpele virtuele tour, maar een cijfermatige replica van het monument in al zijn kleinste details, hoekjes en kantjes. Voor deze tour de force klopten we aan bij RealVisuals. Het bedrijf zette voor deze fase verschillende opmetingstoestellen in: 2 statische scanners, 1 mobiele scanner, 1 drone en 1 totaalstation. Om de data te verwerken werden diverse softwareprogramma's ingezet. Texturen en schadepatronen in zeer hoge resolutie vastleggen, vereist immers een heel andere aanpak dan bijvoorbeeld interieurdetails zoals muurdecoraties en wandtapijten. Er werd ook rekening gehouden met blinde hoeken op de hoogste torenspitsen. In de rechtszaal werden speciale statieven ingezet om alle details te kunnen registreren.
50
Laserscans van het exterieur
1700
Drone foto's van het kasteel
43.7
Gigabyte aan interieurscans
1100
Foto's voor interieurdetaillering
Moderne scan van het kasteel
Plan uit 1953
Virtueel bezoek
Een eerste toepassing op basis van de digitale kopie is een virtuele rondgang door de ruimtes van het kasteel die niet makkelijk bereikbaar zijn. We kozen voor een eenvoudige en gebruiksvriendelijke manier om de kamers te ontsluiten. Het doel is om de minder mobiele bezoeker dezelfde beleving aan te bieden als de mobiele bezoeker. De virtuele oplossing werd ontwikkeld door RealVisuals in samenwerking met Slappy Inc., een startup van gemotiveerde game-ontwikkelaars. De data uit het 3D model werden in een applicatie gegoten die op verschillende tablets in het kasteel beschikbaar is.
De virtuele toer geeft toegang tot hetzelfde bezoekersparcours en informatie als de reguliere rondgang van het kasteel. Al zijn er wel enkele extra’s. Uit ervaring weten we dat gebruikers die virtueel doorheen verschillende ruimtes en niveaus lopen snel hun oriëntatie kwijt raken, zeker als zij geen affiniteit hebben met het gebouw. Daarom bouwden we een oriëntatiesysteem in de app. Een snede doorheen het kasteel geeft duidelijk aan waar alle ruimtes gepositioneerd zijn. Je ziet de opbouw van het kasteel en hoe de verschillende ruimtes in elkaar passen als en historisch blokkendoosje. Iets wat je met het blote oog zeker niet kan zien!
Iedere ruimte is weergegeven in verschillende 360 graden viewers, waardoor de bezoeker kan rondwandelen via aanklikbare pijlen. De gebruiker kan zijn virtuele beleving aanpassen, niet iedereen wilt namelijk dat het beeld even snel beweegt of draait wanneer ze via de tablet doorheen de virtuele ruimtes kijken. Gebruikers kunnen rondkijken en meer te weten komen over speciale objecten op hun route.
Een tastbaar 3D model
Met de digitale kopie maakten we ook een 3D print van het kasteel, klaar om … gevoeld te worden! Uit verschillende onderzoeken blijkt dat blinden of slechtzienden complexe concepten kunnen begrijpen via 3D replica’s, zoals de architectonische elementen van oude gevels. Zaken die vaak niet kunnen worden afgeleid uit tekst of audio.
In de context van musea en publiekswerking ligt de focus van 3D printen nog vooral op kopieën van expositiestukken als 3D geprint object (al dan niet met speciaal opgeleide gidsen of braille onderschrift). Toch zijn er ook musea die al historische gebouwen en archeologische sites als 3D print tentoon stellen. Zo exposeert de Digital Media Studio Novena in Zagreb nationale kastelen. Ook in het Tiflologico Museum in Madrid en in het Tactiele Museum Omero in Ancona lopen tentoonstellingen over bekende historische gebouwen.
Het 3D model van Laarne gaat nog enkele stappen verder. Door de zeer hoge graad van detail zijn alle oneffenheden en onvolkomenheden van het monument daadwerkelijk geprint. De 3D print van het Kasteel van Laarne is een weergave van het fotogrammetrie model, niet van een versimpelde 3D tekening, die enkel volumes toont. Bovendien is er een extra laag informatie toegevoegd: de historische bouwfases van het kasteel zijn in verschillende texturen weergegeven. Een interdisciplinaire samenwerking, waarbij blinde en slechtziende experten het cruciale puzzelstuk waren.
De proefpersonen kozen geen texturen die dicht bij de realiteit liggen (vb. natuursteen texturen), maar voelpatronen met grote contrasten zoals punten en cirkels. Uiteindelijk werden drie grote bouwperiodes met een verschillende textuur afgewerkt. Blinde bezoekers kunnen de uitbreidingen van het kasteel over de eeuwen heen dus voelen.
Het bedrijf Materialise produceerde de maquette aan de hand van laser sinteren, waarbij poedervormig basismateriaal nauwkeuring wordt gesmolten en gemodelleerd. Deze techniek gekozen vanwege de hoge precisie en ontwerpvrijheid. Het resultaat is ook zeer duurzaam en makkelijk in onderhoud. De maquette is immers niet bedoeld om - zoals de meeste 3D geprinte modellen - onder een glazen stolp te staan of op een beveiligde museum display. Het is een zeer tastbaar object, bedoeld om aangeraakt en gevoeld te worden!
Iedereen is van harte welkom om deze nieuwe toepassingen te komen uittesten in het slot van Laarne. Wij zijn trots dat het kasteel nu werkelijk voor iedereen toegankelijk is!
